TUŽBA 21. VIJEKA – TUŽBA ZA KLEVETU

Šta je kleveta?

 

Kleveta je radnja nanošenja štete ugledu fizičkog ili pravnog lica iznošenjem ili pronošenjem izražavanja neistinitih činjenica identifikovanjem tog fizičkog ili pravnog lica trećem licu.

 

 

Ko je odgovoran za klevetu?

 

Svako poslovno sposobno lice koje namjerno ili usljed nepažnje prouzrokuje štetu ugledu fizičkog ili pravnog lica iznošenjem ili pronošenjem izražavanja nečeg neistinitog, identifikujući to lice trećem licu, odgovorno je za klevetu, ako je to lice prouzrokovalo štetu u svojstvu autora, urednika ili izdavača izražavanja, ili u svojstvu lica koje je na neki drugi način efikasno kontrolisalo sadržaj tog izražavanja, kao i pravno lice koje je objavilo izražavanje.

 

 

Izuzeci od odgovornosti

 

Neće se odgovarati za klevetu u sljedećim slučajevima:

• Ako se radi o izražavanju mišljenja ili kada je izražavanje u suštini istinito,
• Ako je lice koje je navodno prouzrokovalo štetu bilo po zakoni obavezno iznositi ili pronositi izražavanje, ili iznositi ili pronositi izražavanje u toku zakonodavnog, sudskog ili upravnog postupka,
• Ako je iznošenje ili pronošenje izražavanja bilo razumno.

Prilikom donošenja ovakve odluke sud uzima u obzir sve okolnosti slučaja, a naročito uključujući način, oblik i vrijeme iznošenja ili prOnošenja izražavanja, prirodu i stepen prouzrokovane štete, dobronamjernost i pridržavanje opšte prihvaćenih profesionalnih standarda od strane štetnika, vjerovatnost da bi šteta nastala i da izražavanje nije izneseno, podatak da li izražavanje sadrži objektivnu i tačnu informaciju o izražavnju drugih lica i da li se odnosi na pitanja iz privatnog života  oštećenog ili pitanja od političkog ili javnog značaja.

 

„Tužiću te za klevetu“, je rečenica koju svakodnevno čujemo i koja u stopu prati modernizaciju sredstava javnog informisanja, odnosno sve veću zastupljenost kako elektronskih medija, tako i društvenih mreža.

 

Tužba za klevetu je postala gotovo trend, a podnosioci iste su u najvećem broju javne ličnosti koje u sudskom postupku nastoje povratiti izgubljenu čast i ugled.

 

 

 

Član 10. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, glasi:

 

1. Svako ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo uključuje slobodu mišljenja i slobodu prenošenja informacija i ideja, bez miješanja javne vlasti i bez obzira na granice. Ovaj članak ne spriječava države da zahtijevaju dozvole za rad od radio, televizijskih i filmskih kompanija.
2. Ostvarivanje ovih sloboda, budući da uključuje obaveza i dogvornosti, može podlijegati takvim formalnostima, uvjetima, ograničenjima ili sankcijama predviđenim zakonom i koje neophodne u demokratskom društvu u interesu nacionalne sigurnosti, teritorijalnog integriteta ili javne sigurnosti, sprječavanja nereda ili zločina, zaštite zdravlja i morala, ugleda ili prava drugih, sprečavanja širenja povjerljivih informacija ili u interesu očuvanja autoriteta i nepristranosti sudstva.

 

“31. Ustavni sud podsjeća da pravo na slobodu izražavanja iz člana 10 Evropske konvencije spada u grupu tzv. kvalifikovanih prava za koja je karakteristično da prvim stavom definišu samo pravo, a drugim stavom definišu dozvoljena miješanja i ograničenja tih prava pod uslovima propisanim drugim stavom. Ova sloboda se, uz ograničenja iz člana 10 stav 2 Evropske konvencije, ne odnosi samo na „informacije“ ili „ideje“ koje su primljene pozitivno, ili se smatraju neuvredljivim, ili prema njima nema stava već i na one koje vrijeđaju, šokiraju i uznemiravaju (vidi, Evropski sud, Selistö protiv Finske, presuda od 16. novembra 2004. godine, aplikacija broj 56767/00, stav 46, i Odluka broj AP 1203/05 od 27. juna 2006. godine, tačka 42). Ova sloboda, ipak, nije apsolutna i može da bude ograničena zbog okolnosti i pod uslovima navedenim u članu 10 stav 2 Evropske konvencije pod kojima se javna vlast može miješati u uživanje slobode izražavanja. Stoga su ključna uloga i zadatak nezavisnog sudstva da u svakom pojedinačnom slučaju jasno utvrdi granicu između opravdanih i potrebnih, te neopravdanih i nepotrebnih ograničenja koja neki princip potvrđuju kao pravilo, ili ga negiraju kao puku deklaraciju.

 

32. Kad se radi o ograničenjima iz člana 10 stav 2 Evropske konvencije, Evropski sud je ukazao da se pri odlučivanju u slučajevima klevete treba voditi računa o sljedećem: da li činjenice predmeta ukazuju da je „izražavanje“ obuhvaćeno članom 10 Evropske konvencije, da li postoji miješanje u pravo na slobodu izražavanja, da li je miješanje propisano zakonom, da li teži ostvarenju legitimnog cilja i, na kraju, da li je miješanje „neophodno u demokratskom društvu“. S tim ciljem je potrebno utvrditi da li su domaće vlasti primijenile standarde koji su u skladu s principima ustanovljenim u članu 10 Evropske konvencije, kao i da li su domaće vlasti zasnovale svoje odluke na prihvatljivoj analizi relevantnih činjenica. Što se tiče proporcionalnosti, mora da se utvrdi da li je postignut pravičan balans u zaštiti dviju vrijednosti garantovanih Evropskom konvencijom koje mogu da budu u suprotnosti jedna drugoj: s jedne strane, sloboda izražavanja iz člana 10 Evropske konvencije i, s druge strane, pravo lica koje je tekstom (izražavanjem) napadnuto da zaštiti svoju reputaciju koje je zaštićeno članom 8 Evropske konvencije u okviru prava na privatni život (vidi, Evropski sud, Chauvy i dr. Protiv Francuske, presuda od 29. juna 2004. godine, aplikacija broj 64915/01, stav 70). Predmet broj: AP-4408/14 15 Odluka o dopustivosti i meritumu
33. Kako su i Evropski sud i Ustavni sud u svojim ranijim odlukama u vezi s istim pitanjem već ukazali, postoji jasna distinkcija između informacije (činjenice) i mišljenja (vrijednosne ocjene), jer postojanje činjenice može da se dokaže, a za istinitost mišljenja ne zahtijeva se dokazivanje (vidi, Evropski sud, Lingens protiv Austrije, presuda od 8. jula 1986. godine, Serija A broj 103, stav 46, Feldek protiv Slovačke, presuda od 12. jula 2001. godine, tač. 75-76, i Ustavni sud, Odluka broj AP 1005/04 od 2. decembra 2005. godine, tačka

31). Ovaj stav je konstantno reafirmisan putem odluka Evropskog suda i Ustavnog suda s tim što je naročito ukazano da mediji ne smiju da prekorače određene granice koje ulaze u opseg člana 8 Evropske konvencije, već da je njihova dužnost da pružaju i saopštavaju informacije i ideje o svim pitanjima od javnog interesa, uključujući i informacije koje se tiču ponašanja zvaničnika vlasti. Ne samo da je dužnost medija da prenosi takve informacije i ideje već je i pravo javnosti da dobije takve informacije. Član 10 Evropske konvencije štiti ne samo suštinu iznesenih ideja i informacija već i formu u kojoj su one prenesene, a novinarska sloboda uključuje i određeni stepen pretjerivanja ili čak provokacije (vidi, Evropski sud, Hrico protiv Slovačke, presuda od 20. jula 2004. godine, aplikacija broj 49418/99, stav 40 (e))“

Ustavni sud BiH, Odluka broj: AP 4408/14, od 15.06.2017. godine.

 

 

U Bosni i Hercegovini ne postoji jedinstveni zakon o zaštiti od klevete na državnom nivou već tri odvojena zakona (na nivou oba entiteta i u Brčko Distriktu), koji su usvojeni u odgovarajućim parlamentima u razmaku od tri godine (2001 – 2003). Zakoni o zaštiti od klevete regulišu građansku odgovornost za štetu nastalu reputaciji fizičkih i pravnih lica objavljivanjem netačnih informacija.

 

Iako je najveći broj tužbi koje visoki politički i državni/entitetski i lokalni dužnosnici, kao i estradne ličnosti podnose protiv novinara, urednika i izdavača, dio tužbi se odnosi i na međusobne sudske sporove između samih javnih ličnosti.

 

Kada su u pitanju javne ličnosti, u sudskoj praksi se pravi razlika između njih i građana koji se ne bave javnim poslom. Obzirom da se javne ličnosti svjesno izlažu svjetlu javnosti, te da mogu razumno očekivati veći stepen interesovanja za svoj rad, poteze, izjave i pojavljivanja na raznim skupovima, sudovi su zauzeli stav da oni moraju da pokažu veli stepen tolerancije u odnosu na kritičke komentare od običnog privatnog pojedinca. Sud prilikom odlučivanja cijeni da li se sporno izražavanje odnosi na život oštećenog kao javne ličnosti ili se odnosi na njegov privatni život.

 

 

‘’ Dalje, Ustavni sud zapaža da se navedeno sporno izražavanje ne može dovesti u vezu s apelantom kao privatnom osobom i njegovim privatnim životom, već se isključivo odnosi na njega kao javnu ličnost odnosno načelnika općine koji je u vezi s tim dužan da podnese veći stepen tolerancije u odnosu na kritičke komentare od običnog privatnog pojedinca. Pri tome, proizlazi da tuženi prilikom pribavljanja informacija, kao i prilikom iznošenje i  prenošenja spornog izražavanja ni na koji način nisu postupali zlonamjerno’’  – t.41. Odluke Ustavnog  suda  BiH  broj : AP 63/16.

 

 

„U odnosu na navode za koje je apelant u postupku tvrdio da su klevetnički, Ustavni sud zapaža da je nesporno da je u toku postupka utvrđeno da su vijest o apelantovom samospaljivanju zbog nemogućnosti vraćanja kredita tuženi preuzeli iz drugih medija, te da je u svojoj kolumni u magazinu „Republika“ trećetuženi komentarisao navedenu vijest. Prema tome, u odnosu na ove navode proizlazi da se radilo o obavještavanju javnosti o tekućim događanjima o apelantu kao javnoj ličnosti (…) Ustavni sud podsjeća da je Evropski sud u svojoj praksi utvrdio da opći zahtjev za novinare da se sistematski i formalno distanciraju od sadržaja citata koji može uvrijediti ili izazvati druge ili nanijeti štetu njihovom ugledu nije pomirljiv s ulogom štampe da daje informacije o tekućim događanjima, mišljenjima i idejama (vidi Evropski sud, Thoma protiv Luksemburga, presuda od 29. marta 2001. godine, stav 64). Imajući u vidu navedeno, prema mišljenju Ustavnog suda, u konkretnom slučaju se ne radi o klevetničkim izjavama niti o činjenicama čiju istinitost je bilo neophodno dokazivati u predmetnom postupku u smislu Zakona o zaštiti od klevete.“

 

Ustavni sud BiH, Odluka o dopustivosti i meritumu broj: 1083/16 od 19.06.2018. godine, stav 34.

 

 

Međutim, kada su u pitanju osobe koje se bave javnim poslom, iz svih gore navedenih razloga su i u prednosti u odnosu na običnog pojedinca iz razloga što imaju znatno lakši pristup sredstvima javnog informirsanja putem kojih se mogu odbraniti od kritika, te zaštitu svoje reputacije ishoditi i kroz takve javne kanale, a ne isključivo sudskim putem.

 

Dalje, ono što je karakteristično u sudskim sporovima pokrenutim tužbom za zaštitu od klevete  jeste da ja tužena strana dužna da dokaže da su sporni navodi istiniti.

 

 

‘’ Prema tome, kako tuženici tijekom cijelog postupka nisu prezentirali niti jedan vjerodostojan dokaz  kojim bi potvrdili točnost i istinitost gore nabrojanih dokaza kojim bi potvrdili točnost i istinitost spornih navoda ….ovaj sud smatra da su tuženi iznijeli neistinite činjenice čime su prouzrokovali štetu njihovoj časti i ugledu ‘’

 

Presuda Općinskog suda Široki Brijeg, broj: 64 0 P 035278 14 P od dana 20.05.2016. godine.

Upravo su ova činjenica i enormno povećan broj tužbi za zaštitu od klevete, zajedno sa sudskom praksom uticali na povećanje medijske odgovornisti i poštovanje profesionalnih standarda, kao i na to da novinari, urednici i ostali izvjestioci javnosti sa većom pažnjom biraju svoje izvore, provjeravaju istinitost informacija. Danas gotovo i nema medija koji ne objavljuju ispravke, čak se objavljivanje ispravki i/ili izvinjenja smatra činom pune odgovornosti prema javnosti i potvrdom profesionalne dužnosti.

 

Takođe, prilikom spominjanja „izvora“, važno je napomenuti da Zakon o zaštiti od klevete daje punu garanciju novinarima i svim drugim licima u procesu dobijanja i objavljivanja informacija, odnosno garantuju zaštitu vlastitih povjerljivih izvora i svih dokumenata dobijenih od takvih izvora. Međutim, ovakve garancije, ne oslobađaju nikoga od odgovornosti za namjerno i protivno profesionalnim standardima objavljivanje lažnih informacija.